1) کلیات:
امروزه، عملیات روانی و جنگ روانی از کارآمدترین، پویاترین و در عین حال خطرناک ترین جنگ ها شمرده می شود. کشورهای گوناگون، تلاش فراوانی انجام می دهند تا با آماده سازی سامانه ها، امکانات و نیروی انسانی خود با پیشرفته ترین و پیچیده ترین ابزار و تجهیزات، به رویارویی و خنثی سازی فعالیت های جنگ روانی دشمن بپردازند. این کشورها به زیرکی دریافته اند که این جنگ دارای ابعاد گسترده و مخربی است و قادر خواهد بود که بیشتر افراد یک ملت و یا حتی چند کشور، پیروان یک دین، مکتب و یا نژادی را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.
در صفحات تاریخ، جنگ های فراوانی یافت می شود که پیروزی هایی را به وسیله ابزار و ادوات نظامی به ارمغان آورده است، ولی نتوانسته روحیه و اراده نیروهای دشمن را به طور جدی خدشه دار و نابود سازد و یا در صفوف آنان تفرقه بیاندازد. به همین سبب بسیاری از این پیروزی ها کم دوام و ناقص هستند. چه بسا پس از مدتی، نیروهای مغلوب، شکست خود را جبران کرده اند. از این رو در دنیای امروز دانش نظامی، سیاسی و تجارب جنگ ها، بر این نکته اعتراف و تأکید می کنند که جنگ روانی و عملیات روانی پدیده ای پویا و به شدت کارآمد در میدان های نبرد بوده و برای دست یابی به پیروزی و کاهش زیان ها و تلفات بشری و مادی نقش به سزایی در کنار عملیات رزمی و سایر شیوه های جنگ ایفا می کند.
شاید بتوان گفت عملیات روانی و جنگ روانی خطرناک ترین و مخرب ترین نوع جنگ ها است، زیرا اندیشه، بینش، عقل و در نهایت رفتار نیروهای درگیر و یا مخاطبان را مورد هدف قرار می دهد، روحیه آنان را خدشه دار می کند، عزم و اراده جنگی آنان را سست و خراب می سازد و در نهایت به سوی شکست و یا تسلیم سوق می دهد. علاوه بر آن از سوی دیگر زمینه های لازم را برای بالا بردن روحیه و ایجاد وحدت و همبستگی را برای مخاطبان کشور خود و کشورهای دوست فراهم می آورد. به همین سبب در دوران کنونی، عملیات روانی و جنگ روانی بعنوان یکی از کارآمدترین حربه ها به شمار آمده و مورد بهره برداری قرار می گیرد.
با نگاهی گذرا به تاریخ بشری می توان به این نکته پی برد که جنگ روانی و عملیات روانی از همان اوایل خلقت بشر وجود داشته است، ولی آنچه که بر پیچیدگی آن در دهه های اخیر افزوده، بهره برداری از علوم گوناگون و به خدمت گرفتن محققان و اندیشمندان صاحب نظر در این مقوله بوده است. بعبارت دیگر، از مانی که دست اندرکاران عملیات روانی و جنگ روانی، اقدامات خود را بر پایه تحقیقات و مطالعات دانشمندان و هماهنگ با سیاست مداران و دست اندرکاران مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دنبال کردند، میزان موفقیت و تأثیر فعالیت های آنان به طور چشمگیری افزایش یافته و رشد فنآوری و علوم ارتباطات، دایره تأثیرات این فعالیت ها را به طرز بی سابقه ای گسترده تر نموده است، فرماندهان و رهبران نظامی به اهمیت عملیات روانی و اثرش در اداره نبرد و نتایج آن تأکید نموده اند، از جمله، پیامبر بزرگوار اسلام (ص) همواره بر دو اصل پنهان کاری و غافلگیری در جنگ ها تأکید داشتند و جمله معروف «اَلحَربُ خُدعَه»، یعنی «جنگ خدعه و فریب است» از فرمایشات ایشان است. همچنین حضرت علی (ع) فرمودند: «کسی که خوابید و از دشمن غفلت نمود، بداند که دشمن او نخوابیده و مکر و حیله های دشمن، او را بیدار خواهد کرد، رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) فرمودند: «سلاح تبلیغات برنده تر از سلاح جنگ است» و مقام معظم رهبری و فرماندهی کلی قوا (حضرت آیت ا… خامنه ای) در ملاقات فرماندهان نیروهای مسلح در خصوص توجه به اهمیت عملیات روانی و جنگ روانی، خطاب به رعایت ستاد کل قوا فرمودند: « به این امر اهتمام ویژه ای بشود»
مارشال رومل فرمانده آلمانی در جنگ جهانی دوم می گوید:« فرمانده موفق کسی است که قبل از جسم دشمنانش، بر عقل آنان فایق و مسلط گردد.
مارشال دوگل ژنرال معروف فرانسوی در مورد عملیاتی روانی و جنگ روانی و اهمیت می گوید: «برای آنکه دولتی در جنگ پیروز شود، می بایستی عملیات روانی و جنگ روانی را قبل از حرکت نیروهایش به سمت میدان های نبرد آغاز کند و تا اتمام عملیات رزمی، برای پشتیبانی نیروهایش بدان ادامه دهد».
چرچیل نخست وزیر وقت انگلیس، ضمن تأکید بر جنگ روانی و میزان تأثیر آن، می گوید: «چه بسیار اتفاق افتاده که جنگ روانی سیر تاریخی را تغییر داده است.»
سن تزو نظریه پرداز چینی می گوید:«نظامی برجسته کسی است که بتواند لشکر دشمن را بدون درگیری نظامی تسلیم کرده و شهرها را بدون محاصره تصرف و دولت دشمن را بدون خون ریزی سرنگون کند» حضرت رسول اکرم (ص) در بسیاری از نبردها می کوشیدند تا با کمترین برخورد و تلفات، دشمن را شکست دهند و پیروزی را از آن خود کنند که مهمترین آن فتح مکه است، ایشان برای ایجاد رعب و وحشت در دل ابوسفیان و مردم مکه و برای اینکه بدون مقاومت سر تسلیم فرود آوردند و مکه بدون خونریزی فتح شود، دستور دادند که سربازان اسلام در نقاط مرتفع آتش افروخته تا شبانه نواری از آتش، کلیه کوهها و نقاط مرتفع اطراف مکه را فرا گیرد. شعله های آتش باعث رعب و وحشت قریش و هم پیمانان آنان شد که در نهایت به تسلیم شدن ابوسفیان و قریش منجر شد و مکه بدون خون ریزی فتح شد. آیه شریفه «واعدولهم ما استطعتم من قوه» (انفال، آیه 61) (و شما ای مؤمنان در مقام مبارزه با آنها خود را مهیا کنید) چراغ هدایت خوبی برای افزایش توان و قدرت در مقابل دشمنان و تظاهر به قوی بودن است. اسلام به جمع آوری و فراهم ساختن نیرو و تجهیزات نبرد فرمان می دهد و هدف از گردآوری آنها را ترساندن دشمنان قلمداد می کند «ترهبون به عدوالله و عدوکم» مقید می نماید و مشخص می گردد که هدف، القای رعب در دل دشمنان و ترساندن آنان از عاقبت تجاوز به وطن اسلامی است. در قرآن کریم ارعاب و وحشت در دل کفار و مشرکین از مسلمانان را از جانب خداوند می داند «و قذف فی قلوبهم الرعب» (احزاب، آیه 26) (خداوند در دل مشرکان و کفار از شما مسلمین ترس افکند)
در جنگ های صدر اسلام افرادی در داخل لشکرها و سپاهیان اسلام بودند به نام حماسه سرا و آنان افرادی بودند که داستان هایی از شجاعت و دلاوری های شجاعان و اشعار جنگ و حماسه را بر لشکریان می خواندند و باعث ترغیب و تهییج سپاهیان اسلام می شدند.
2) نمونه های تاریخی استفاده از تبلیغات و عملیات روانی
الف) استفاده از پیراهن خونین عثمان توسط معاویه در مسجد جامع دمشق و تحریک مردم به خوانخواهی عثمان از مثال های بارز عملیات روانی موفق در سازماندهی تبلیغات و عملیات روانی می باشد که جمع کثیری را بدین وسیله بر علیه خلاف حضرت علی (ع) شورانید.
ب) بر سر نیزه کردن قرآن ها در جنگ صفین با تدبیر «عمرو بن عاص» از عملیات موفق جنگ روانی بود که منجر به دست از جنگ کشیدن سپاهیان حضرت علی (ع) گردید و شکست موسی اشعری از «عمرو بن عاص» در حکمیت و تعیین خلیفه، نمونه دیگری از عملیات روانی موفق عمرو عاص است که در تاریخ ثبت شده است.
پ) در سال 201 هجری قمری که مأمون، حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) را به ولیعهدی خود انتخاب نمود و آن حضرت را به خراسان آورد و به این مقام معرفی کرد، پرچم سبز علویان را به جای پرچم سپاه علویان انتخاب نمود، نوعی عملیات روانی برای تثبیت پایه های حکومت لرزان خود برود و به محض بدست آوردن قدرت، شهادت امام هشتم را برنامه ریزی و اجرا نمود و پرچم سبز را دوباره به رنگ سپاه در آورد.
ت) چنگیز خان مغول پیش از یورش به کشور یا سرزمین هدف، هیئت هایی را جهت تبلیغ به نفع خود اعزام می نمود و با تبلیغات وسیع وحشت و هراس زیادی در دل آن مردمان می انداختند و روحیه مقاومت و ایستادگی را در آنها از بین می بردند.
ث) گروهک خلافت تکفیری اسلامی (داعش) با نشان دادن صحنه های سر بریدن سربازان و نظامیان عراقی باعث ایجاد وحشت در بین آنان گردید به طوری که اوایل هجوم به شهرهای شمالی عراق از جمله اربیل و کرکوک و … بسیاری از نظامیان عراقی به خاطر حفظ جانشان و وحشت پا به فرار گذاشتند و تعدادی ادوات نظامی عراق بدون مقاومت به دست این نیروهای تکفیری افتاد.
ج) سیاست مداران استکبار جهانی (آمریکا) با گفتن این که همه گزینه ها از جمله گزینه نظامی روی میز است درصدد ارعاب و وحشت مسئولین نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بوده و هستند و یا اینکه یک یا چند ناو هواپیمابر به خلیج فارس اعزام شد در صدد ایجاد عملیات روانی و جنگ روانی و ارعاب بوده و هستند.
چ) در خلال جنگ جهانی اول انگلیسی ها و فرانسوی ها نخستین کشورهایی بودند که عملیات روانی با پخش اوراق تبلیغاتی و روزنامه از هواپیما انجام دادند، و در واکنش به پخش اعلامیه توسط متفقین در جنگ جهانی اول یکی از فرماندهان عالی رتبه آلمان به نام مارشال هیندبرگ به نیروی نظامی و مردم آلمان این گونه پیام داد.
«دشمن با اعلامیه های چاپی که مانند بمب کشنده است ما را نابود می سازد، خلبانان دشمن به منظور متزلزل کردن روحیه ما اعلامیه های خود را برای فریب بر روی هزاران نفر از مردم ما که غافل و بی خبر هستند، می ریزند، تا مردم در اماکن عمومی و خانه ها آن مطالب را بازگو کنند.
ح) در طول جنگ خلیج فارس، دست اندرکاران جنگ روانی آمریکا بیش از 29 میلیون اوراق تبلیغاتی با 33 پیام گوناگون بر روی سربازان عراقی ریختند که محتوای آن برگه ها و اعلامیه ها، سربازان عراقی را راهنمایی می کرد که چگونه تسلیم شوند و تجهیزات خود را رها سازند و مقاومت نکنند و به آنان در مورد حمله های سهمگین آینده هشدار داده و رفتار انسانی و دوستانه با دلیران را وعده می دادند و از ظلم و فساد دستگاه حاکم عراق و صدام حسین نوشته بودند.
خ) شایسته کشته شدن حضرت رسول اکرم (ص) در جنگ احد و تضعیف روحیه سپاهیان اسلام و فرار آنان از منطقه رزم از نمونه های اجرای عملیات روانی و جنگ روانی در جنگ های صدر اسلام است.
د) در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، عراق با استفاده از پیام های عملیات روانی سعی در تضعیف روحیه نیروهای خودی داشت و سعی می کرد که چهره ای نامناسب از جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین المللی نشان دهد و ایران را جنگ طلب و عراق را صلح طلب جلوه می داد در حالی که متجاوز و شروع کننده جنگ عراق بود و جنگ بر ایران اسلامی تحمیل شده بود و حضرت امام (ره) جنگ را، جنگ حق و باطل تعریف کردند  و به جنگ ماهیت عقیدتی ـ سیاسی و دفاع فرهنگی دادند. لذا رزمندگان ایران اسلامی احساس می کردند که از اسلام دفاع می کنند و با بهره گیری از سیره اهل بیت (ع) به ویژه سید الشهدا (ع) به جبهه های جنگ عمق داد و پیوند بین حوادث صدر اسلام، به خصوص حادثه کربلا و میدان جنگ عامل انگیزشی رزمندگان ایران اسلامی بود و قبل از عملیات نیز برادر آهنگران با مراسم نوحه خوانی و سینه زنی این شور و احساس را افزایش و نیروهای رزمنده آماده انجام عملیات می شدند و روحیه آنان تقویت می گردید و تأکید بر فرهنگ شهادت در جبهه و در شهرها، ضمن ایجاد انگیزش، بسیاری از کمبودها و مشکلات پشتیبانی جنگ را حل می کرد.
ذ) در جنگ جهانی دوم، پیروزی های اولیه هیتلر، مرهون تبلیغات و اقدامات اساسی در زمینه جنگ روانی بود. یکی از اقدامات هیتلر آن بود که وی عده مخصوصی از افراد خود را مأمور می کرد که در پشت خطوط دشمن از هواپیما فرود آیند و خود را به مراکز ارتباطات و پشتیبانی دشمن برسانند و در روستاهای دور افتاده، پراکنده شده و به منظور ایجاد رعب و وحشت، اخبار دروغ در میان مردم خنثی سازند و به اهالی و افراد، چنین وانمود کنند که ارتش نیرومند آلمان، به آنان نزدیک شده و به زودی به حمله های شدیدی خواهند پرداخت و مقاومت در مقابل قوای نازی بی حاصل و غیر ممکن است ضمن اینکه این جاسوسان تلاش می کردند که متقابلاً اهالی را از قوای کشورشان ناامید کنند.
عملکرد هیتلر و کلیه کسانی که وظیفه تخریب روحیه را به عهده دارند از طریق پخش شایعه، افترا، انتشار و پخش اخبار دروغ و اقدامات فریب است که این اقدامات در صورت موفقیت منجر به فریب دشمن می شود.
ر) یکی از ترفندهای اعراب در جنگ با ایرانیان در نبرد قادسیه این بود که یکی از فرماندهان اعراب به نام قعقاع، برای تقویت نیروی خودی و تأثیرگذاری بر دشمن دستور داد که هنگام طلوع خورشید هر صد نفر از سپاهیان، یکی پس از دیگری به میدان جنگ سرازیر شوند هنوز صبح خورشید طلوع نکرده بود که دو لشکر ایران و اعراب برای جنگ صف کشیدند و هر یک در مواضع خود مستقر گردیدند. قبل از آنکه اشعه های خورشید آشکار شود، سواران اعراب در گروه های صد نفره یکی پس از دیگری و ستونی پس از ستون دیگر در افق قادسیه آشکار شدند. پس از آن قعقاع تکبیر گفت و مسلمانان اعراب نیز تکبیر سر دادند و فریاد زدند «کمک آمد» از این روی روحیه مسلمانان و قدرت جنگی آنان تقویت گردید و هنگامی که ایرانیان دیدند برای مسلمانان امداد رسیده است در قلوب آنان ترس افکنده شد. در آن روز یکی از شدیدترین و سخت ترین روزهای جنگ قادسیه به وقوع پیوست و در نهایت اعراب بر ایرانیان پیروز گردیدند.
ز) در حمله طارق سردار نامی اسلام به اسپانیا و مشاهده حجم عظیم نیروهای دشمن از جلو و وجود دریا از پشت سر، او اقدام به انهدام کشتی های خود نمود و با ذکر سخنرانی کاملاً روانی عنوان داشت: «پشت سر دریا و غرق شدن و در جلو جمع کثیری از نیروهای دشمن است چاره ای جز جنگ شرافتمندانه وجود ندارد» که با این شیوه تاکتیک عملیات روانی تشجیع و با توجه به زمینه های مذهبی حاکم بر نیروها، مسلمانان توانستند در این نبرد نابرابر با کمترین تلفات بر نیروهای دشمن پیروز شوند.
3) شیوه ها و اقدامات عملی عملیات روانی:
در عملیات روانی و جنگ روانی با استفاده از اقدامات عملی شامل استفاده از نمایشات و نوشته جات و وسایل مخابراتی، ماهواره ای، اینترنت و سایر رسانه های گروهی عقاید و یا اعمال افراد هدف را کنترل نمود و با بهره داری از رادیو و تلویزیون، روزنامه ها، کتب، مجلات، کالاهای مفید تجاری، سینماهای بسیار، بلندگوها و اعلانات و … نهایت استفاده جهت تأثیرگذاری بر افکار و عقاید و روحیات کشورهای دوست، دشمن و بی طرف اعمال می شود. این ابزار و اقدامات که به عنوان جنگ افزارهای عملیات روانی محسوب می شوند، ارزان قیمت تر، سهل الوصول تر و در عین حال مؤثرتر و برنده تر از سلاح ها و ابزارهای نظامی و … می باشند که می توان به القای غم ـ القای یأس و ناامیدی ـ ایجاد رعب و وحشت ـ جنگ اطلاعاتی ـ شایعه ـ تبلیغات ـ فریب و … اشاره کرد که مختصری از این روش ها و ابزارهای عملیات روانی و جنگ روانی بیان می شود.
الف) القای غم:
غم یک حالت روانی است که در اثر عدم تطابق انتظار فرد یا جامعه با موفقیت و شرایط او بوجود می آید. برای القای غم سعی می شود تصویر نامطلوب و نا متوازن نسبت به انتظارات موجود از موقعیت و شرایط ارایه شده و متقابلاً آرزوها و ایده آل های فرد یا جامعه دور از دسترس قلمداد گردد. از نظر تبلیغات به طور کلی بزرگ نهایی نقاط ضعف و کوچک نمایی نقاط مثبت در کنار بزرگ نمایی آرزوها و خواست ها و کوچک نمایی امکانات و دستاوردها یکی از روش های القای غم و یأس و ناامیدی است.
از مصادیق آن تبلیغات منفی رسانه های غربی در مورد ایران از جمله واژه هایی همانند بی ثباتی ـ بد کفایتی مسئولین کشور، شکنجه ـ مرگ ـ اعدام ـ سیاهی و … تصویری از نابودی و غم را در برابر چشمان خواننده یا شنونده قرار داده تا بدین وسیله غم، اندوه و افسردگی را القا نمایند.
ب) القای یأس و ناامیدی:
یأس و ناامیدی حالت روانی است که غالباً با اضطراب و نگرانی و احساس بیچارگی و درماندگی همراه است. در القای یأس و ناامیدی با ارائه تصویری از موقعیت فرد یا جامعه از تلاش ها و فعالیت هایش سعی می شود فرد یا جامعه در جریان حرکت به سوی هدف ها و آرمان ها به صورت شکست خورده و ناتوان جلوه داده شود و آنان را خسته و بیزار نموده و با تکرار محرومیت ها، خرابی ها، شکست در جنگ، خون ریزی و … و با استفاده از عوامل اقتصادی، سیاسی و روانی حالت سرخوردگی را در آنان بوجود آورد و سپس با در نظر گرفتن زمان مناسب این سرخوردگی را به ناامیدی مبدل کرد. از مصادیق آن می توان به کوشش استکبار جهانی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به خصوص در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و تلاش رسانه های غرب در تبلیغات وسیع مبنی بر خستگی روانی و ناتوانی مردم ایران از ادامه جنگ و سعی در تسلیم نمودن قوای نظامی و غیر نظامی ایران داشتند و از حساسیت مردم نسبت به قحطی ـ گرسنگی ـ شیوع بیماری ـ شکست ـ ورشکستگی و … را شایعه کرد، تا ترس و نگرانی را در بین مردم ایجاد نمایند.
پ) ایجاد رعب و وحشت:
ارعاب یعنی ترساندن و به وحشت انداختن است که در عملیات روانی و جنگ روانی سعی می گردد با تخریب فکری و روانی، مردم و نیروهای نظامی را، سست نموده و انگیزه مقاومت و ایستادگی را در آن ها از بین برود و گاهی از وسایل ارتباطی مانند روزنامه، رادیو، تلویزیون، سینما، اعلامیه و … و گاهی از طریق نظامی مانند بمباران شدید به عنوان وسیله ای برای ایجاد رعب و وحشت استفاده می شود.
تاریخ ثابت کرده است که چنانچه روحیه یک ملت یا یک رزمنده به هر وسیله تضعیف شود، مقاومت خود را از دست می دهد و فقدان تحمل و پایداری در مشکلات، می تواند به فقدان شهامت منجر گردد که از مصادیق آن اعلام اینکه همه گزینه ها از جمله گزینه نظامی روی میز است توسط سیاست مداران غربی و یا اعزام ناو هواپیمابر به خلیج فارس و … و تهدید به استفاده از بمب اتمی بر علیه ایران و … همگی نشان دهنده القای رعب و وحشت از طریق مسئولین و رسانه های غربی بر علیه ایران اسلامی است.

ت) جنگ اطلاعاتی
جنگ اطلاعاتی از شیوه های عملیات روانی است که با توجه به پیشرفت فناوری در این عصر اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. منظور از جنگ اطلاعاتی آن است که استفاده از عملیات نظامی یا غیر نظامی با هدف سلطه بر تفکر دشمن است، به گونه ای که به دلخواه اقدام کننده فکر کرده و اجرای تصمیم هایش طبق منافع طرف اجرا کننده عملیات باشد و از طرف دیگر اقدامات دشمن را در عملیات مقابله ای، (متقابل) خنثی نموده و یا ممانعت نماید. جنگ اطلاعاتی جنگ آینده است و از مصادیق آن جنگ هکرها برای نفوذ در سامانه های حریف و سرقت اطلاعات و یا از کار انداختنی سایت های مختلف از جمله جنگ اطلاعاتی عصر حاضر است.
ث) شایعه:
انتقال دهان به دهان حکایت ها و اخبار غیر موثق است. این حکایت ها ابتدایی ترین نوع اخبار است و به همان اندازه که ابتدایی است، ناقص و نادقیق نیز هست، وقتی فشار روحی و سردرگمی بوجود آید، شایعه برانگیخته شده و گسترش می یابد و به نوبه خود، سردرگمی را افزایش می دهد.
اخبار غیر موثق و مشکوک (شایعات) هنگامی گسترش می یابند که لزوم حفظ اسرار در مورد بعضی موضوعات مهم پیش آید. در صورتی که مردم از طریق مجاری مشروع، اطلاعات مورد نیاز خود را به دست نیاورند، هر جا که خبری پیدا کنند، آن را پخش می کنند، هنگامی که چنین چیزی رخ می دهد، شایعات پخش می شوند.
شایعات به همان اندازه که در میان غیر نظامیان منتشر می شود، در میان نظامیان نیز منتشر می شد، زیرا اغلب لازم می شود که سربازان از برخی اطلاعات، بخصوص اطلاعات مربوط به عملیات آینده، بی اطلاع نگه داشته شوند. با وجود این، فرماندهان نظامی مجبورند اقدامات حفاظتی را در برابر شایعات انجام دهند، چون شایعه می تواند با تضعیف روحیه یا حتی ایجاد وحشت و احساس شکست طرح های نظامی و عالی را هم مختل کند.
شایعه کوشش جمعی است برای تفسیر یک موقعیت مبهم ولی جذاب.
ج) تبلیغات:
تبلیغات عبارت است از انتشار هرگونه اظهار نظر، ایده و خبر و یا ارتباط طرح ریزی شده برای نفوذ در عقاید، احساسات، تمایلات و اخلاق و یا تغییر افکار افراد گروه های هدف جهت تأمین منافع اجرا کننده به طور مستقیم و یا غیر مستقیم. تبلیغات یکی از ابزارهای کارآمد در عملیات روانی است که به نوعی گسترده ترین ابزار نیز به شمار می رود. به طوری که بسیاری از افراد، عملیات روانی را با تبلیغات مترادف می دانند و علت اصلی این سوء تفاهم نیز نمود بسیار زیاد ابزار تبلیغات در عملیات روانی است.
تبلیغات چی، بیش از آن که در پی تبعیت از قواعد علمی یا کشف حقیقت های تازه باشد، به افزایش میزان ترغیب فعالیت خود علاقمند است.
ـ شرایط لازم برای تبلیغات مؤثر:
الف) جلب توجه: تبلیغات باید قدرت جلب توجه افراد گروه هدف را داشته باشد.
ب) قابل فهم بودن: مورد تبلیغ باید برابر دلخواه تبلیغ کننده و در خور فهم تبلیغ شدن باشد.
پ) برانگیختن حس نیاز: چون نیاز یکی از انگیزه های نیرو بخش اقدامات بشری به شمار می رود. باید موضوع تبلیغ متناسب با نیاز تبلیغ شونده باشد.
چ) فریب: فریب از تاکتیک های بکارگیری عملیات روانی است که در این شیوه با وارونه و دگرگون جلوه دادن واقعیات نزد مخاطبین، اطلاعات غیر واقعی و غلط را در بین آنها ترویج داده و تصویری نادرست از واقعیات را در اذهان مخاطبین ایجاد می کند و با بهره برداری از هیجانات ایجاد شده در مخاطبین، توجه آنها را به مطالب و اطلاعات حاضر که مطلوب نظر اوست جلب می کند.
فریب بخشی از علوم نظامی و از ضرورت های مهم در میدان های نبرد در سطوح تاکتیکی و استراتژیکی است. «خدعه» فن استتار و پنهان ساختن حقیقت و انجام کارهای گمراه کننده برای منحرف کردن ذهن دشمن از درگیری، مقابله و همچنین امکانات و اقدامات اساسی (سپاه خودی) است.
حضرت علی (ع) می فرماید: در جنگ خندق از رسول خدا شنیدم که می فرمود: جنگ خدعه و نیرنگ است هر آنچه می خواهید بگویید.
از نمونه های تاریخی دیگر فریب و خدعه در صدر اسلام می توان به سر نیزه کردن قرآن در جنگ صفین با تدبیر عمرو بن عاص نام برد که از عملیات موفق جنگ روانی در آن زمان بود و منجر به دست از جنگ کشیدن سپاهیان حضرت علی (ع) گردید.
استفاده از پیراهن عثمان توسط معاویه در مسجد جامع دمشق و تحریک مردم به خون خواهی عثمان از مثال های بارز خدعه و فریب و تبلیغات عملیات روانی در صدر اسلام است که بدین وسیله جمع کثیری را بر علیه خلافت حضرت علی (ع) شورانیدند.