جنگ همواره با تاریخ بشر، همزاد و عجین بوده و در طول تاریخ همواره جنگ و خونریزی وجود داشته که با پیشرفت فنآوری و صنعتی شدن جهان، جنگ نیز متحوّل و با ابزار و آلات و ادوات جدید جنگی مجهّز و میزان تلفات و تخریب، افزایشیافته است. سلاحهای خودکار، هواپیماها، تانکها موشکها و بمبهای اتمی و …. همگی باعث شده که میزان دقّت و سرعت و قدرت بیشتر شده و به همان میزان تلفات و خسارات افزایش یابد.
جنگ و خونریزی توسط انسان که در طول تاریخ ادامه داشته، به نظر میرسد که تاریخمصرفی برای آن نیست و تا هنگامیکه انسان بروی این کرة خاکی زندگی میکند برای یافتن قدرت و ثروت از زور که همان جنگ است، استفاده میکند و در نزاعهای داخلی و خارجی از انواع سلاحها استفاده نموده و این جنگها و خونریزیها میتواند در آینده، بشریت را تهدید کند. فلاسفه و اندیشمندان در خصوص آیندة انسان و زندگی بشر در این رابطه نظریههای متفاوتی را بیان نمودهاند که به چند نظریه اشاره میگردد:
بعضی از دانشمندان معتقدند که جنگ و شرّ و بدی و فساد و بدبختی و … لازمه و جزء لاینفک حیات بشری است و بنابراین زندگی، بیارزش است و عاقلانهترین کارها، خاتمه دادن به حیات و زندگی است.
بعضی دیگر اساساً حیات و زندگی بشریّت را پوچ و ابتر میدانند و معتقدند که بشر در اثر پیشرفت حیرتآور، تکنیک و ذخیره کردن انبارهای وحشتناک سلاحها و ادوات تخریبی، به مرحلهای رسیده که با گوری که با دستان خودش کنده است، یک گام بیشتر فاصله ندارد.
برتراندراسل در کتاب«امیدهای نو» میگوید:
«اشخاصی هستند از جملة انیشتین که بهزعم آنها بسیار محتمل است كه انسان دورة حیات خود را طی کرده باشد و در ظرف سالهای اندکی موفق میشود که بامهارت شگرف علمی خود، خویشتن را نابود کند، بنابراین نظریه، بشر در نیمة راه عمر خود، بلکه در آغاز بلوغ فرهنگی بهاحتمالزیاد نابود خواهد شد.»( البته با توجّه به قراین و شواهد موجود این احتمال را نمیتوان نادیده گرفت.)
3-نظریة دیگر آن است که شر و فساد و لازمة و جزء لاینفک طبیعت بشری نیست، بلکه شر و فساد و تباهی و جنگ، معلول مالکیت فردی است و تا این امّالفساد هست، شر و فساد هم هست. مالکیّت فردی معلول درجهای از تکامل ابزار تولید است و با خواسته انسانها این امّالفساد از بین نمیرود که با تکامل ابزار تولید و جبر ماشین، روزی ریشة این امّالفساد را جبراً خواهد کند، پس آنچه پایة و مایة خوشبختی انسان درآینده میشود، تکامل ماشین است.
نظریة دیگری میگوید: که ریشه فسادها و تباهیها و جنگها، نقص روح و معنویّت انسان است، انسان هنوز دورة جوانی و ناپختگی را دارد، طی میکند و خشم و شهوت بر او و بر عقل او حاکم است.
انسان فطرتاً در راه تکامل فکری و اخلاقی و معنوی پیش میرود نه به سمت شرّ و فساد، اختیار و تعالی لازمه و جزء لاینفک طبیعت بشری است و نه جبر تمدّن که فاجعة خودکشی دستهجمعی را پیش خواهدآورد، آیندهای بس روشن و سعادتبخش در انتظار بشریّت است که در آن دوران شر و فساد، از ریشه کنده خواهد شد و چنین دورانی در انتظار بشر است و با قیام حضرت مهدی (عج) با تکامل ایمان و معنویّت صورت میگیرد (انشاءا…)
تاتار گرچه جهان را خراب کرد بجنگ
خرابه گنج تو دارد چرا شوی دلتنگ
کمال سرمست ببین نه نقص گناه
که هر که بیهنر افتد نظر به عیب کند
در گزارش سازمان ملل در سال 1360 آمده است که یک پنجم بودجه مصرفی دنیا صرف تسلیحات میشود و یک ششم افکار دانشمندان در حیطة فنآوری تسلیحاتی و نظامی است.
چون جنگ و خونریزی با تاریخ بشریّت عجین شده، برای حفظ خود و کشور و دین و شرف بایستی همواره آمادة رزم بود که فردوسی میگوید:
به روزگار سلامت سلاح جنگ بساز
وگرنه سیل چو بگرفت سد نشاید ساخت
تاریخ ایران و جهان، گواه جنگها و خونریزیهای بیشماری از سوی حکّام، سلاطین و امپراطوران و … بوده است که میتوان از جمله چنگیز خانمغول به ایران، حملة اسکندر مقدونی به ایران، جنگهای ایران و روم و جنگهای صلیبی و جنگهای اول و دوّم جهانی و… که تاریخ جهان و ایران به ثبت رسیده است که نشانگر جنایات و تجاوزات فراوان بشریّت در طول تاریخ است.
در دهههای اخیر نیز جنگهای منطقهای و مذهبی تشدید شده است که خاورمیانه در کانون این جنگها و خونریزیهای داخلی و خارجی بوده است. از جمله جنگ آمریکا بر علیه افغانستان و عراق و حضور گروهک تکفیری داعش در سوریه و عراق و …. را میتوان نام برد.
از جنگهای مهّم بینالمللی میتوان به جنگهای صلیبی بین مسیحیان و مسلمانان که حدود 300 سال از سال 1096 میلادی تا 1291 میلادی، طول کشید، میتوان اشاره کرد که حدود دو میلیون انسان در این جنگها کشته و زخمی به جای گذاشت. و یا در جنگ جهانی اول و دوم دهها میلیون نفر کشته و زخمی شدند.
تعدادی از شعرا، صلح را بهتر از جنگ دانستهاند از جمله فردوسی که میگوید:
اگر پیل زوری وگر شیر جنگ
به نزدیکِ من صلح بهتر از جنگ
تعدادی از شعرا به رعایت جوانب احتیاط در جنگ اشاره کردهاند از جملة صائب تبریزی میگوید:
چون شود دشمن ملایم،احتیاط از دست مده
مکرها در پردة باشد آب زیر کاه را
این سؤال مطرح میگردد آیا همة جنگها مذموم و ناشایست است؟ که جواب آن خیر میباشد، تعدادی از جنگها برای استحکام و ترویج دین مبین اسلام و در راه حقّ و حقیقت بوده است و جنگهایی است که برعلیه کفر و شرک و الحاد، انجام گرفته و نمونههای آن درصدر اسلام زیاد به چشم میآید و رسول گرامی اسلام، حضرت محمّد(ص) و همچنین حضرت علی(ع) درجنگهای بسیاری شرکت و برعلیه دشمنان دین و اسلام میجنگیدند و لذا آن جنگها مقدّس بوده و حکم جهاد که از فروع دین اسلام است، میباشد و کشتگان این جنگهای شهید محسوب گردیده و خداوند متعال در قرآن کریم به جهاد و جنگ در راه خدا اهمیّت بسیاری داده و ترغیب نموده است.
«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ…»[1]
«ای رسول، مؤمنان را برای جنگ ترغیب کن»
و کشتهشدگان در این جنگها شهید محسوب شدند و آنان در نزد خدا روزی دارند و جایگاه آنان بهشت است و (عند ربهم یرزقون) هستند.
«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ»[2]
«خدا جان و مال اهل ایمان را به بهای بهشت خریداری کرده»
و در جنگهای دفاعی و تدافعی که دشمن به میهن اسلامی حمله میکند، دفاع، لازم و ضروری است، همچون دوران هشت سال دفاع مقدّس ایران، برعلیه عراق که در آن دوران شهدای عزیزی تقدیم ایران و اسلام گردید که روحشان شاد و یادشان گرامی باد.
بنابراین جنگهایی که برای دفاع از ناموس و شرف و دین و سرزمین و … است، جنگی است مقدّس و اگر انسان کشته شود، شهید محسوب میشود ولی تعدادی از جنگها برای قدرتطلبی و وسعت زمین و مقامطلبی انسانهای خودکامه و مستبد بوده که به حقّ خود قانع نیستند و در پی کسب سرزمینها و منابع حیاتی دیگر کشورها و سرزمینها هستند که این نوع جنگ، جنگی تجاوزگرانه محسوب میشود که حضور آمریکا در منطقة خاورمیانة و حملة به عراق و افغانستان و … از نمونه بارز این تجاوزگری است.
زندگی صحنة پیکار و جنگ است و میدان مبارزههاست و مبارزه در راه عقیده و دین و رسیدن به اهداف و … است. اگر این مبارزه و پیکار در جهت اهداف عالی و معنوی باشد آن پیکار و مبارزة مقدّس میباشد، صحنة عاشورا و سرزمین کربلا از آن جمله است. هنگامی که امام حسین(ع) برای جلوگیری از بدعتگذاری در دین و امر به معروف و نهی از منکر و برپایی دین جدّش، رسول گرامی اسلام(ص) در مقابل یزید و یزیدیان ایستاد و جنگیدند و به شهادت رسیدند، این پایداری و استقامت و از جان گذشتگی و ایثار مقدّس و ممدوح است به همین خاطر در سالگرد آن ایّام میلیونها نفر از مسلمانان جهان و آزادگان دنیا و در روز عاشورا عزاداری میکنند و برای مظلومیت ایشان و یاران باوفایش اشک ماتم میریزند و یاد آن روز جانسوز را مرور و خون به ناحقّ ریختة ایشان و یارانش را گرامی میدارند.
در جهان کنونی اگر بودجههایی که صرف تسلیحات و جنگ میشود، صرف مبارزه با بیسوادی و بیبهداشت و رفع مشکلات زیستی و غذایی و فقر و آموزشی و … در جهان میشد، جهان ما شاهد صلح و صفا و دوستی و همزیستی مسالمتآمیزی میگردید و همه غمخوار یکدیگر و گرهگشای کار همدیگر بودند، صائب میگوید:
شود جهان لب پر خندهای اگر مردم کنند دست یکی در گرهگشایی هم کشورهای دنیا سالانه بیش از 250 میلیارد دلار، صرف هزینة جنگی و نظامی خود میکنند و هزینه تسلیحات اتمی کشورهای قدرتمند بیش از 50 میلیارد دلار است.بنابراین از وحشتناکترین دوران و روزهای زندگی انسانها جنگ و خونریزی است که مفهوم آن نابودی، تخریب، فنا، مصیبت، مرگ، انتقام، کشتن، اسارت، و نیستی است گویا بهتر است که جنگ را در دو کلمه خلاصه کرد،«توحّش» و «شقاوت» در نوع جانداران این کشتار و خونریزی مختصّ انسان است.
دیده شده است هنگامی که وحشیترین حیوانات با هم ستیزه میکنند وقتی که طرف مقابل از صحنة جدال کنار کشید آن حیوان از تعقیب او و کشتن او خودداری میکند و همجنس کُشی کمتر دیده شده است ولی در مورد انسان، متأسفانه همجنس کُشی و جنایت و خیانت، رایج و متداول است. دین مبین اسلام، «جهاد اکبر» را «جهاد با نفس» ذکر میکند و اگر انسان موفق میشود در حین مبارزه با دشمنان داخلی و خارجی با نفس خود نیز بجنگد، ایدهآل است آنگاه مجاهد فی سبیل الله نام میگیرد و رزمنده اسلام و مجاهد اسلامی هم در صحنة جهاد اصغر و هم در صحنة جهاد اکبر که همانا خودسازی و مبارزه با نفس امّاره است، قدم برمیدارد و با الگو قرار دادن پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمّد(ص) و ائمة اطهار(ع) و قرآن کریم و… به مقامهای عالی معنوی و عرفانی نایل میگردد(انشاءا…)
بخشی از کتاب : حقایقی از مرگ و زندگی
اثر : جواد بهمنی ـ محمد مسعود بهمنی
ناشر : انتشارات نظری